De toekomst van de ouderenzorg is niet somber
Marcel Canoy hield dinsdag 4 oktober jl. zijn oratie “Voorbij het systeem – dementie als spiegel voor integrale zorg” als bijzonder hoogleraar gezondheidseconomie en dementie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dementie kent vele gezichten en heeft een grillig ziektebeeld. De menselijke maat is cruciaal, want waar de een behoefte aan heeft werkt voor de ander niet, betoogt Canoy in een interview met NRC. Succesvolle interventies kennen soms zachte baten, waardoor ze niet het gewicht krijgen die ze verdienen. Burgerinitiatieven, de menselijke maat of grotere sociale cohesie hebben een enorme maatschappelijke opbrengst en kunnen de uitgaven verlagen, maar tellen niet mee in de modellen van het Centraal Planbureau. Het gevolg is dat we niet goed naar die oplossingen kijken en er nu naargeestige scenario’s worden doorgerekend waarin mensen zelf meer moeten betalen.
Voorafgaand aan de oratie vond een Lagerhuisdebat plaats met als titel ‘De toekomst van de ouderenzorg is niet somber.’
De stellingen waren prikkelend. ‘Informele zorg moet je wel goed organiseren, maar niet betalen, want dan creëer je een nieuw systeem’. ‘Het grootste obstakel voor de inzet van vrijwilligers is het verzet van gevestigde belangen in de zorg’. ‘De separate financiering voor WMO/WLZ/ZVW zorgt alleen maar voor meer ellende’. ‘Het systeem moet niet anders maar de cultuur. Veel goede initiatieven kunnen prima georganiseerd worden binnen huidige systeem.’
De panelleden die als eerst een reactie op de stellingen gaven waren: Romke van der Veen (SER, ACP, EUR); Henk Nies (VU, Vilans); Anita Peters (Movisie) en Pieter Hasekamp (directeur CPB).
Bij de antwoorden op deze uiteenlopende stellingen kwamen dezelfde thema’s terug. Wat moet de overheid wel en niet organiseren? Wat zijn de effecten wanneer een potje geld beschikbaar komt? Leidt dat niet altijd tot een nieuw systeem en daarmee een nieuwe ‘schot’ in het systeem: een barrière die de communicatie tussen verschillende uitvoerings- en bestuursinstanties vermoeilijkt? De taak van de overheid is niet organiseren, maar faciliteren. Niet organiseren, maar wel financieren, stelde iemand. Dat vergt vertrouwen en discretionaire ruimte.
Er was ook verbazing over het huidige systeem. Het is raar dat je als informele zorgverlener thuis alles mag, maar op het moment dat de zorg wordt geïnstitutionaliseerd, er talloze voorwaarden en regels aan de zorg verbonden worden. Er is hierdoor minder ruimte naar de mens en patiënt te kijken en minder vrijheid om het goede te doen. Er kan hierdoor ook moelijker een cultuur van professionaliteit ontstaan. Zonder cultuurverandering kan er geen gezonde tegenmacht en tegenwicht tegen het bestaande systeem zijn.
Dat het zo ver heeft kunnen komen, werden mensen het niet helemaal over eens. Het gevaar van steeds opnieuw potjes ergens voor maken, en/of wetgeving die niet goed aansluit bij de wensen van uitvoerders op het gebied van discretionaire ruimte, was volgens de aanwezigen wel aanwezig. Er was het hele debat, dat 2 uur duurde, wel een gevoel van urgentie. Het moet en kan beter. De uitdagingen zijn immens. De ‘gevestigde belangen’ heel sterk.
Wat leren we van deze middag? Hoe is het dienend aan ons onderzoek naar mensen met dementie en specifiek het effect van sociale netwerken op hun leven? Het debat laat goed zien dat, ten eerste, er bij iedereen een besef is dat systeem en cultuur een wisselwerking met elkaar hebben. In het uitvoeren en schrijven van het onderzoek is dit snijvlak benadrukken belangrijk. Geen cultuurverandering zonder systemische verandering. En elke verandering heeft gevolgen voor cultuur. Ten tweede, is het verhelderend duidelijk te maken over wie we het hebben bij informele zorg. Zijn dat mantelzorgers, vrijwilligers of professionals die na hun pensioen nog diensten leveren? Duidelijk is dat die verschillende groepen verschillende logica kennen en verschillende behoeftes en manieren van aansturen en financieren. Ten derde, het belang en gevaar van nieuwe potjes. Nieuwe potjes kunnen tot nieuwe schotten leiden. Het probleem in onze huidige gezondheidszorg is niet primair de financiering maar een gebrek aan communicatie en vertrouwen. Het onderzoek naar dementie moet het probleem van schotten benoemen, niet weghalen. Bij elke schot hoort ook een oplossing hoe om te gaan met de grenzen. Ten vierde, laat de middag zien hoe bestaande initiatieven in bestaande instituties meer ruimte kunnen krijgen. Het systeem kan hierdoor zichzelf vernieuwen, zonder nieuwe potjes erbij.
Aan de ontvangst van de oratie van Canoy zal het in ieder geval niet liggen. In de media en op de socials is het druk met adhesiebetuigingen. Iedereen deelt het gevoel dat het anders kan. Anders moet.