‘Basisvertrouwen. Dat is wat hier ontbreekt. Vertrouwen in een goede afloop. In elkaar. In dat het goed is zoals het is. [Er is] geen enkel besef meer […] dat we deel uitmaken van een groter geheel. […] Dus als jij dan met je dikke portemonnee en je Audi A6 in het sprookje gaat geloven dat je werkelijk wat voorstelt, dan richt ik mij op het sprookje van geloof, hoop en liefde.’
Juf Ank, hoofdpersonage in de populaire televisieserie De Luizenmoeder, heeft er genoeg van: het gevoel dat niemand elkaar nog vertrouwt en dat er weinig geloof, hoop en liefde is. Ronald van Steden houdt zich als wetenschapper bezig met vraagstukken rondom het thema politie, openbare orde en veiligheid, en deze scène zette hem aan het denken. “Het gevoel van veiligheid is breder dan criminaliteit. Modernisering, individualisering en globalisering hebben invloed op het gevoel van veiligheid dat mensen ervaren. Het lijkt soms alsof we geen onderdeel meer zijn van een groter geheel.”
Van Steden vindt het belangrijk zijn onderzoek naar criminaliteit in een breder perspectief van veiligheid te plaatsen. “In mijn samenwerking met de politie ben ik vaak met praktisch ingestoken onderzoek bezig, maar ik wil ook het grotere verhaal, waar we als samenleving in opereren, vertellen. Ik wil als mensen zich onbehagelijk voelen serieus bekijken waar dat gevoel vandaan komt.”
Daarom stelt Ronald van Steden de vraag: wat is de politieke en maatschappelijke betekenis van veiligheid? Wat is de situatie nu, en hoe is die ontstaan? Zijn boek gaat in op gevoelens van onbehagen en onzekerheid, het gaat over polarisatie, secularisering, moeite om met veranderingen om te gaan, onze Disney-achtige beleveniseconomie waarbij alles heel, mooi en veilig moet zijn, en nog veel meer.
De lezer moet niet het gevoel krijgen dat het slecht gesteld is met veiligheid en vertrouwen in Nederland, benadrukt Van Steden. “Nederland staat gelukkig bekend als een hoog-vertrouwensamenleving. Maar er zijn wel sociologen die waarschuwen dat het vertrouwen afneemt. Kijk naar de kloof tussen arm en rijk, de protesten, het wij-zij denken. Dit kan ondermijnend voor het onderlinge vertrouwen zijn. Het is belangrijk het gesprek gaande te houden.”
Het boek is zowel filosofisch als maatschappijkritisch, waarin vanuit een levensbeschouwelijke invalshoek in beeld wordt gebracht hoe we tot ons huidige gebrek aan vertrouwen en veiligheid zijn gekomen. Maar Van Steden kijkt ook naar de toekomst: wat kunnen we als individuen en als maatschappij doen om weer in vertrouwen samen te kunnen leven?
Van Steden probeert handvatten te bieden om met de veranderende wereld om te gaan. “Bestuurders en beleidsmakers benaderen dit probleem vaak vanuit een pragmatisch oogpunt. Ze denken: veiligheid gaat over criminaliteit, om dat onder controle te krijgen plaatsen we meer camera’s. Er is een obsessie met beheersing.” Maakbaarheid is een thema vaak terugkomt in het boek. “Want wanneer ben je veilig genoeg? Je kunt niet streven naar 100 procent veiligheid. Het gaat om hoe mensen zich tot elkaar verhouden, hoe ze omgaan met anderen en met angst. Daarom moeten we veiligheid ook zien als geborgenheid.”
Om met dit gevoel om te gaan, adviseert Van Steden te kijken naar handvatten vanuit de christelijk-sociale traditie, die benadrukt dat mensen onderdeel zijn van een groter geheel. Of je nou zegt dat je gelooft in God of in de samenleving, als je geloof houdt in een groter geheel, vertrouwen in elkaar hebt en bereid bent elkaar te helpen, dan komen we als samenleving verder en voelen mensen zich veiliger”, aldus Van Steden.
Ronald van Steden is universitair hoofddocent Bestuurswetenschappen en Politicologie aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam en senior onderzoeker bij het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR). Het boek Het onbehagen van juf Ank: over veiligheid en vertrouwen in roerige tijden verscheen zaterdag 18 maart bij uitgeverij Buijten & Schipperheijn Motief.