Terwijl in Nederland alle ogen gericht zijn op de formatie, voeren politieke partijen in heel Europa volop campagne voor de aanstaande Europese verkiezingen. Hoe gaat ons Europees Parlement er straks uit komen te zien? Werkt de ruk naar populistisch rechts ook door op Europees niveau? En wat heeft dat voor effect op de slagkracht van de Europese Unie ten opzichte van grote conflicten en de machtsblokken China en de VS?
Opkomst populistisch rechts
Hoewel in verschillende Europese landen populistisch rechts aan steun wint, zullen er in het Europees Parlement waarschijnlijk geen hele grote verschuivingen zijn, stelt hoogleraar Ben Crum. ‘In Nederland zie je dat na verkiezingen het land soms in een keer een ruk naar links of rechts maakt, maar in Europa zijn er in de 27 landen echt verschillen. Ik verwacht dat in Frankrijk de nationalistische partij van Marine Le Pen groot wordt, maar ook de sociaaldemocraten komen daar weer op. En in Polen, waar de conservatief-nationalistische PiS-partij eerst aan de macht was, zit nu een regeringsleider die veel meer pro-Europa is. Zo balanceert het elkaar uit.’
‘Met de opkomst van extreemrechts wordt het wel steeds moeilijker binnen het Europees Parlement om brede meerderheden voor nieuwe wetten te krijgen en om zo gezamenlijk tot besluiten te komen. Dat gaat dan ten koste van de werkbaarheid en slagkracht van de EU. Europa-kritische partijen kunnen bewust processen vertragen om zo besluitvorming te verlammen.’
Want Europese politiek is onderhandelingspolitiek, vertelt Crum. ‘Binnen partijen onderhandelen parlementariërs net zo lang door tot dat alle bezwaren van verschillende landen van tafel zijn. Dit wordt moeilijker als de anti-Europese geluiden groter worden, als mensen niet willen meedenken als er andere belangen zijn, of als zij geen concessies willen doen.’
Maar volgens Ben Crum hebben de christendemocraten, de sociaaldemocraten en de liberalen het nog steeds vooral voor het zeggen binnen het Europees Parlement. ‘Het middenblok in Europa is redelijk sterk, maar de verwachting is dat de grote partijen straks vaker steun bij de flanken moeten zoeken. Dat kan op links of op rechts zijn.’
Blokkeren of uitvoeren natuur- en milieubeleid
Op een aantal dossiers gaan we dan wel merken dat het parlement rechtser wordt, stelt Crum. ‘De grootste partij, de Europese Volkspartij, heeft op een aantal dossiers de neiging om partijen op de rechterflank te steunen.’ Zo zal het volgens de politicoloog mogelijk moeilijker worden om natuur- en milieubeleid uit te voeren. ‘In de afgelopen anderhalf jaar sinds het vertrek van Frans Timmermans, de politicus achter de Europese Green Deal, is het steeds moeilijker geworden om natuurwetgeving door te voeren, omdat partijen op rechts wetten blokkeerden. We hebben gezien dat voorzitter Ursula Von der Leyen de neiging heeft om met deze partijen mee te stemmen, mede vanwege de boeren in haar eigen achterban’. De vraag is of deze tendens na de verkiezingen zal voortzetten.
Bezuinigen versus investeren
Maar ook de economische koers van de EU zal een belangrijk thema zijn deze verkiezingen, stelt Ben Crum. ‘Waar we de EU voorheen kenden als bezuinigingsmachine is er in de afgelopen jaren sinds corona voor gekozen om meer in te zetten op investeringen om de economieën draaiende te laten houden. Er werden obligaties uitgegeven en er kwam een pot met 750 miljard euro die lidstaten konden inzetten voor investeringen in onder meer groene energie en milieutechnologie.’ Maar volgens een aantal partijen in het Europees Parlement is die tijd nu voorbij en moet de EU weer oriënteren op bezuinigingen en streng toezicht op lidstaten.
‘Uiteindelijk gaat het er deze verkiezingen om of de EU kiest voor oude industrie en economie en daarmee het beschermen van grote vervuilers, boeren en gevestigde bedrijven, of dat zij verder investeert in een groene economie en industrie, zodat de EU de concurrentie met de VS en China in groene technologie aan kan gaan,’ aldus de politicoloog. ‘Op het gebied van digitalisering lijken China en de VS de belangrijkste spelers te worden. Als Europa mee wil doen, moeten we onze eigen koers kunnen varen en moet er ruimte zijn om investeringen te kunnen doen.’
