Archeologische vondsten
De naam Portable Antiquities of the Netherlands verwijst naar mobiele archeologische vondsten zoals munten, kledingspelden, gespen, scherven aardewerk en glas, maar is tevens een knipoog naar het Griekse woord pan dat ‘alles’ betekent.
Doelstelling
Archeologische onderzoekers maken meestal gebruik van vondsten uit opgravingen, maar er bestaan ook grote collecties oudheidkundige objecten in privé-bezit. Deze zijn bijvoorbeeld verzameld door mensen die als hobby archeologische objecten op akkers of bouwplaatsen zoeken. Hun private verzamelingen zijn heel waardevol voor de wetenschap en erfgoedstudies, maar zijn nooit systematisch beschreven en daarom nauwelijks bekend bij professionals.
Het doel van PAN is om oudheidkundige vondsten in privé-bezit, en dan met name metaalvondsten gevonden met behulp van een metaaldetector, te documenteren en online te publiceren. Daardoor komt de informatie over de vondsten en hun vondstlocatie beschikbaar voor de wetenschap, erfgoedonderzoek, musea en alle andere geïnteresseerden.
Maatschappelijke relevantie
PAN is belangrijk voor wetenschappelijk onderzoek, maar dient ook een breder maatschappelijk belang.
PAN verkleint de kloof tussen wetenschap en burger doordat zij uitgenodigd worden actief te participeren in het wetenschappelijk bedrijf. Tevens biedt PAN erkenning aan hobby-archeologen voor hun zoekactiviteiten doordat hun vondsten nu serieuze aandacht krijgen. Verder dient PAN een educatief doel: zo kan iedere burger kijken wat er in zijn/haar gemeente of provincie aan oudheidkundige vondsten is gemeld, hetgeen leidt tot een verdieping van het historisch besef. Tot slot zijn de resultaten van PAN relevant voor de ruimtelijke ordening in ons land. De vondsten die via PAN zijn aangemeld kunnen indicatief zijn voor een archeologische vindplaats in de ondergrond. Bij allerlei beleidsbeslissingen over nieuwbouw of herinrichting van terreinen kan rekening gehouden worden met aanvullend onderzoek naar een dergelijke vindplaats.
Urgentie
Het PAN-project is niet toevallig in 2016 gestart. Op 1 juli 2016 is de Erfgoedwet van kracht geworden, waarin metaaldetectie legaal werd verklaard in de bovenste 30 cm van de bodem. Tot die tijd was metaaldetectie illegaal, al werd het veel gedaan en breed gedoogd. Vanaf 1 september werd direct gestart met het documenteren van de private collecties, omdat een deel ervan bedreigd is. Verzamelaars die begonnen te zoeken in de jaren ’70 van de twintigste eeuw, toen de metaaldetector breed werd geïntroduceerd, zijn inmiddels op leeftijd. De wetenschappelijke waarde van hun collectie zit niet alleen in de vondsten zelf, maar vooral in de locatie waar deze werden gevonden. Kennis over de exacte vindplaats is vrijwel nooit door de vinder opgeschreven, maar zit in zijn/haar herinnering. Die moet mondeling worden overgedragen en op een kaart worden geplot, om gecombineerd te worden met foto’s en beschrijvingen van de vondsten. Het PAN-project richt zich met name op de grote collecties van de oudere verzamelaar, om hun waardevolle collecties te documenteren.
Organisatie
Het meest zichtbare deel van PAN is een online database en een Facebookpagina. De organisatie erachter bestaat uit een staf van zeven registratoren die bij de verzamelaars thuis of in een museum afspreken om de collecties te documenteren, diverse vondstspecialisten die de wetenschappelijke determinaties verzorgen, en de projectleiding. In the nabije toekomst zijn vrijwilligers welkom om de staf te ondersteunen.
PAN is een project van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). De primaire partners zijn de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Universiteit Leiden (UL) en de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Determinaties van munten worden verzorgd door specialisten van NUMIS, onderhouden door De Nederlandsche Bank (DNB). Pelgrimsinsignes worden beschreven door specialisten van KUNERA, gehuisvest bij de Radboud Universiteit (Nijmegen). Verenigingen van vrijwillige (detector)archeologen De Detectoramateur (DDA), Coinhunter Company (CC), de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) alsmede de website www.bodemvondstenwereld.nl ondersteunen PAN. Het Noordelijk Archeologisch Depot (NAD) te Nuis, het Fries Museum (Leeuwarden), het Gelders Archeologisch Centrum (GAC) gelieerd aan Museum het Valkhof, alsmede de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) en ArcheoHotspots in diverse steden verstrekken gastvrijheid aan PAN-vondstregistratoren. Landschap en Erfgoed Utrecht (LEU) en de provincies Noord-Brabant, Drenthe en Zeeland werken met PAN samen.
Internationale samenwerking
PAN maakt deel uit van de North Sea Area Finds Recording Group, een samenwerkingsverband van Europese partners (universiteiten en musea) die zich richten op registratie van archeologische vondsten. Andere leden zijn het Portable Antiquities Scheme in Engeland en Wales (British Museum), MEDEA in Vlaanderen (Vrije Universiteit Brussel) en DIME in Denemarken (Universiteit Aarhus).
Financiering
PAN wordt grotendeels gefinancierd door de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en daarnaast door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de Vrije Universiteit Amsterdam.
Contact
Hebt u een vraag over PAN? Mail pan.fgw@vu.nl